พัดลายไทย
: จักรสานด้วยไม้ไผ่
. ผลิตภัณฑ์มีรูปแบบที่สวยงาม ประณีต ละเอียด
. มีความแข็งแรง
ทนทาน
. สามารถพกพาได้สะดวก
. ใช้ประโยชน์ได้หลากหลาย
เป็นทั้งของชำร่วย ของที่ระลึกในงานต่างๆ
. ใช้พัดคลายความร้อน
ต้นภูมิปัญญา : พัดลายไทย
พัดลายไทย
ของชาวบ้านท่าโรงตะวันตก หมู่ที่ 10 มีประวัติความเป็นมาอันยาวนาน
ตั้งแต่บรรพบุรุษ ซึ่งไม่สามารถบอกได้แน่ชัดว่าเป็นใคร มีชื่อว่าอะไร
การถ่ายทอดภูมิปัญญานี้ยังไม่มีดการบันทึกเป็นลายลักษณ์อักษร
ใช้การถ่ายทอดโดยการบอกเล่า ถ่ายทอดเป็นลายบุคคล เช่น พ่อ แม่สอนลูก หรือปู่ย่า
ตายายสอนให้หลาน เป็นการสอนการปฏิบัติกันมากกว่า เนื้อหาไม่ชัดเจนจะใช้ประสบการณ์แทนในการสอน
วัตถุดิบ / วัสดุ
กระบวนการผลิต : พัดลายไทย
ขั้นตอนที่ 1นำด้ามพัดมาวางหงายใน แนวตั้ง โดยวางด้ามพัดหันเข้าหาตัวผู้สาน
ขั้นตอนที่ 2.นำเส้นตอก
2 เส้น มาวางขนาบกับด้ามพัดในแนวตั้งเป็นเส้นยืนข้างละ 1
เส้น โดยให้ปลายตอกยาวกว่าปลายตอกด้ามพัดประมาณ 35 เซนติเมตร
ขั้นตอนที่ 3นำเส้นตอกสีชมพู
1 เส้น เรียกว่า “เส้นพุ่ง”
มาสานขัดบนด้ามพัดโดยสานห่างจากโคนปลายตอกด้ามพัดประมาณ 1เซนติเมตร
ให้ปลายตอกด้านซ้ายและปลายตอกด้านขวามีระยะห่างจากด้ามพัดเท่ากันสานเส้นพุ่งขัดทีละเส้นไปจนถึงโคนของปลายตอกด้ามพัด
โดยจัดระยะห่างของเส้นตอก ประมาณ 1 เซนติเมตร สานจนครบ 10
เส้น
ขั้นตอนที่ 4.เปลี่ยนแนวสานโดยกลับด้ามพัดเป็นแนวนอนให้เส้นพุ่งตั้งขึ้น
พับปลายตอกด้ามพัดจากด้านซ้ายทับปลายตอกด้ามพัดด้านขวา ในแนว 45 องศา ยกตอกยืนขึ้นสานให้ปลายตอกด้ามพัดอยู่ด้านล่างพับปลายตอกด้ามพัดเส้นเดิมอีกครั้งในแนว
45 องศา แล้วสานลายขัดไปจนหมดปลายตอกนำตอกเส้นพุ่งมาสานซ้อนกับปลายตอกด้ามพัด
แล้วสานขัดให้ครบเส้นตอกยืน(ตอกสีชมพู) ดังภาพ
ขั้นตอนที่ 5.นำตอกมาสานลายขัดโดยนั้นสานให้ปลายของเส้นตอกเท่ากับปลายเส้นตอกที่วางขนาบกับด้ามพัด
จากนั้นให้พับตอกกลับในแนว 45 องศา
(พับแบบเดียวกับปลายตอกด้ามพัด) แล้วสานลายขัดจนครบแนวเส้นตอกยืน
(ตอกสีชมพู)
สานเช่นนี้ทั้งหมด 4 เส้น
ขั้นตอนที่ 6เมื่อสานตอกครบทั้ง
8 เส้น แล้วเส้นที่ 9
สานให้ปลายตอกเสมอกับหัวพัดดังภาพใช้น้ำพรมตอกขณะสาน
และพรมน้ำตรงจุดที่ต้องการพับตอกเพราะจะทำให้ตอกที่สานอ่อนตัว ไม่หักง่าย
แถวที่ 9 ข่ม 1 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 5* ยก 3 ข่ม 3
ขั้นตอนที่ 7.เมื่อสานครบทั้ง
9 เส้น แล้วให้พับตอกยืน(ตอกสีชมพู)
สานขัดทีละเส้นให้ครบทั้ง 9 เส้นเมื่อเปลี่ยนแนวการสานโดยกลับด้ามพัดเป็นแนวตั้ง
โดยให้หัวพัดหันเข้าหาตัวผู้สาน
พับตอกเส้นที่ 10 ในแนว 90องศาเก็บปลายตอกโดยการสานลายขัดทับเส้นเดิม
(เส้นที่ 10) ประมาณ
8-10 เส้นตอกแล้วตัดปลายที่เกินออก ขั้นตอนที่ 8. กลับพัดส่วนที่ยังไม่ได้สานอีกด้านในแนวนอน
พับปลายตอกด้ามพัดจากด้านขวามาด้านซ้าย
ในแนว 45 องศาไปทางด้านหลังพับปลายตอกด้ามพัดกลับในแนว
45องศาอีกครั้ง แล้วสานลายขัด จนหมดปลายตอกนำตอกมาสานขัด
ซ้อนปลายตอกด้ามพัด เพื่อให้ปลายตอกยาวขึ้น
ขั้นตอนที่ 9.จากนั้นให้สานตามขั้นตอนที่
5 ถึงขั้นตอนที่ 7เมื่อสานครบตามขั้นตอนแล้วจะได้พัดส่วนหัว
นตอนที่ 10.ขั้นตอนการสานลายสาม
ต้องเปลี่ยนแนวการสานเป็นแนวตั้ง โดยให้ส่วนหัวด้ามพัดหันมาทางตัวผู้สาน ดังภาพ
(ในการสานพัดในขั้นตอนนี้ ให้นับด้ามพัดเป็นเส้น
ตอก หนึ่งเส้น) เริ่มพับตอกด้านซ้ายมือไปด้านขวามือในแนว 45 องศา จากนั้นให้สานลายสาม (ตามขั้นตอนด้านล่าง) เมื่อสานผ่านด้ามพัดแล้ว
จากนั้นให้พับตอกด้านขวามือไปด้านซ้ายมือในแนว 45 องศา
สานลายสามเหมือนด้านซ้ายมือ สานจนตอกทั้งสองด้านซ้อนทับกัน
แถวที่ 1 ข่ม 1 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ยก 3 ข่ม
3 ยก 3 ข่ม 3* ยก 3 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3
แถวที่ 2 ข่ม 1 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3 ยก
3 ข่ม 3 ยก 1* ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3
แถวที่ 3 ข่ม 1 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3
ยก 3 ข่ม 1 ยก 3 ข่ม 5* ยก 3 ข่ม 3 ยก3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3
แถวที่ 4 ข่ม 1 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3 ยก
3 ข่ม 3* ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3 ยก3 ข่ม 3
แถวที่ 5 ข่ม 1 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3 ยก
3 ข่ม 1* ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3
แถวที่ 6 ข่ม 1 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3 ยก
5* ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3
แถวที่ 7 ข่ม 1 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3 ยก
3* ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3
แถวที่ 8 ข่ม 1 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3 ยก
1* ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3
แถวที่ 9 ข่ม 1 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 5* ยก 3 ข่ม 3
ขั้นตอนที่ 10. ต่อ
แถวที่ 10 ข่ม 1 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3* ยก
3 ข่ม 3
แถวที่ 11 ข่ม 1 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 1* ยก
3 ข่ม 3
แถวที่ 12 ข่ม 1 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3 ยก 5* ข่ม 3 ยก
3 ข่ม 3
แถวที่ 13 ข่ม 1 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3* ข่ม 3 ยก 3
ข่ม 3
แถวที่ 14 ข่ม 1 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3 ยก 1* ข่ม 3 ยก
3 ข่ม 3
แถวที่ 15 ข่ม 1 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 5* ยก 3 ข่ม 3
แถวที่ 16 ข่ม 1 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3* ยก 3 ข่ม 3
แถวที่ 17 ข่ม 1 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 1* ยก 3 ข่ม 3
แถวที่ 18 ข่ม 1 ยก 3 ข่ม 3 ยก 5* ข่ม 3
แถวที่ 19 ข่ม 1 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3* ข่ม 3
แถวที่ 20 ข่ม 1 ยก 3 ข่ม 3 ยก 1* ข่ม 3
แถวที่ 21 ข่ม 1 ยก 3 ข่ม 5* ยก 3
แถวที่ 22 ข่ม 1 ยก 3 ข่ม 3* ยก 3
แถวที่ 23 ข่ม 1 ยก 3 ข่ม 1* ยก 3
แถวที่ 24 ข่ม 1 ยก 5*
ขั้นตอนที่ 11.
เมื่อสานจนเส้นตอกเหลือด้านละเส้นให้เก็บปลายตอก
โดยการสอดปลายตอกจากด้านซ้ายมาด้านขวา
สอดปลายตอกตามลายสาน ปลายตอดด้านขวา สอดเก็บด้านซ้ายสอดปลายตอกตามลายสาน ดึงเส้นตอกให้แน่นเพื่อความแข็งแรงของพัด
ขั้นตอนที่ 12.
ใช้มีดปลายแหลมตัดเส้นตอกที่ไม่ต้องการออก
โดยมือขวาจับมีดทาบที่ตอก มือซ้ายดึงเส้นตอกให้ขาด
ควรกดมีดกับตอกให้แน่นก่อนดึงเส้นตอก
ภาพดำเนินงาน