วันพุธที่ 6 มีนาคม พ.ศ. 2556

พัดลายไทย

พัดลายไทย

: จักรสานด้วยไม้ไผ่





.  ผลิตภัณฑ์มีรูปแบบที่สวยงาม ประณีต ละเอียด
. มีความแข็งแรง ทนทาน
. สามารถพกพาได้สะดวก
. ใช้ประโยชน์ได้หลากหลาย เป็นทั้งของชำร่วย ของที่ระลึกในงานต่างๆ
. ใช้พัดคลายความร้อน

 ต้นภูมิปัญญา : พัดลายไทย

         พัดลายไทย ของชาวบ้านท่าโรงตะวันตก หมู่ที่ 10 มีประวัติความเป็นมาอันยาวนาน ตั้งแต่บรรพบุรุษ ซึ่งไม่สามารถบอกได้แน่ชัดว่าเป็นใคร มีชื่อว่าอะไร การถ่ายทอดภูมิปัญญานี้ยังไม่มีดการบันทึกเป็นลายลักษณ์อักษร ใช้การถ่ายทอดโดยการบอกเล่า ถ่ายทอดเป็นลายบุคคล เช่น พ่อ แม่สอนลูก หรือปู่ย่า ตายายสอนให้หลาน เป็นการสอนการปฏิบัติกันมากกว่า เนื้อหาไม่ชัดเจนจะใช้ประสบการณ์แทนในการสอน

 วัตถุดิบ / วัสดุ






กระบวนการผลิต : พัดลายไทย

ขั้นตอนที่ 1นำด้ามพัดมาวางหงายใน   แนวตั้ง โดยวางด้ามพัดหันเข้าหาตัวผู้สาน
ขั้นตอนที่ 2.นำเส้นตอก 2 เส้น มาวางขนาบกับด้ามพัดในแนวตั้งเป็นเส้นยืนข้างละ 1 เส้น โดยให้ปลายตอกยาวกว่าปลายตอกด้ามพัดประมาณ 35 เซนติเมตร

 ขั้นตอนที่ 3นำเส้นตอกสีชมพู 1 เส้น เรียกว่าเส้นพุ่งมาสานขัดบนด้ามพัดโดยสานห่างจากโคนปลายตอกด้ามพัดประมาณ 1เซนติเมตร ให้ปลายตอกด้านซ้ายและปลายตอกด้านขวามีระยะห่างจากด้ามพัดเท่ากันสานเส้นพุ่งขัดทีละเส้นไปจนถึงโคนของปลายตอกด้ามพัด โดยจัดระยะห่างของเส้นตอก ประมาณ 1 เซนติเมตร สานจนครบ 10 เส้น
ขั้นตอนที่ 4.เปลี่ยนแนวสานโดยกลับด้ามพัดเป็นแนวนอนให้เส้นพุ่งตั้งขึ้น พับปลายตอกด้ามพัดจากด้านซ้ายทับปลายตอกด้ามพัดด้านขวา ในแนว 45 องศา ยกตอกยืนขึ้นสานให้ปลายตอกด้ามพัดอยู่ด้านล่างพับปลายตอกด้ามพัดเส้นเดิมอีกครั้งในแนว 45 องศา แล้วสานลายขัดไปจนหมดปลายตอกนำตอกเส้นพุ่งมาสานซ้อนกับปลายตอกด้ามพัด แล้วสานขัดให้ครบเส้นตอกยืน(ตอกสีชมพู) ดังภาพ
 ขั้นตอนที่ 5.นำตอกมาสานลายขัดโดยนั้นสานให้ปลายของเส้นตอกเท่ากับปลายเส้นตอกที่วางขนาบกับด้ามพัด จากนั้นให้พับตอกกลับในแนว 45 องศา (พับแบบเดียวกับปลายตอกด้ามพัด) แล้วสานลายขัดจนครบแนวเส้นตอกยืน
(ตอกสีชมพู) สานเช่นนี้ทั้งหมด 4 เส้น
ขั้นตอนที่ 6เมื่อสานตอกครบทั้ง 8 เส้น แล้วเส้นที่ 9 สานให้ปลายตอกเสมอกับหัวพัดดังภาพใช้น้ำพรมตอกขณะสาน และพรมน้ำตรงจุดที่ต้องการพับตอกเพราะจะทำให้ตอกที่สานอ่อนตัว ไม่หักง่าย
 ขั้นตอนที่ 7.เมื่อสานครบทั้ง 9 เส้น แล้วให้พับตอกยืน(ตอกสีชมพู) สานขัดทีละเส้นให้ครบทั้ง 9 เส้นเมื่อเปลี่ยนแนวการสานโดยกลับด้ามพัดเป็นแนวตั้ง โดยให้หัวพัดหันเข้าหาตัวผู้สาน พับตอกเส้นที่ 10 ในแนว 90องศาเก็บปลายตอกโดยการสานลายขัดทับเส้นเดิม (เส้นที่ 10) ประมาณ 8-10 เส้นตอกแล้วตัดปลายที่เกินออก ขั้นตอนที่ 8. กลับพัดส่วนที่ยังไม่ได้สานอีกด้านในแนวนอน พับปลายตอกด้ามพัดจากด้านขวามาด้านซ้าย ในแนว 45 องศาไปทางด้านหลังพับปลายตอกด้ามพัดกลับในแนว 45องศาอีกครั้ง แล้วสานลายขัด จนหมดปลายตอกนำตอกมาสานขัด ซ้อนปลายตอกด้ามพัด เพื่อให้ปลายตอกยาวขึ้น
ขั้นตอนที่ 9.จากนั้นให้สานตามขั้นตอนที่ 5 ถึงขั้นตอนที่ 7เมื่อสานครบตามขั้นตอนแล้วจะได้พัดส่วนหัว
 นตอนที่ 10.ขั้นตอนการสานลายสาม ต้องเปลี่ยนแนวการสานเป็นแนวตั้ง โดยให้ส่วนหัวด้ามพัดหันมาทางตัวผู้สาน ดังภาพ (ในการสานพัดในขั้นตอนนี้ ให้นับด้ามพัดเป็นเส้น
ตอก หนึ่งเส้น) เริ่มพับตอกด้านซ้ายมือไปด้านขวามือในแนว 45 องศา จากนั้นให้สานลายสาม (ตามขั้นตอนด้านล่าง) เมื่อสานผ่านด้ามพัดแล้ว จากนั้นให้พับตอกด้านขวามือไปด้านซ้ายมือในแนว 45 องศา สานลายสามเหมือนด้านซ้ายมือ สานจนตอกทั้งสองด้านซ้อนทับกัน
แถวที่ 1     ข่ม 1 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3* ยก 3 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3
แถวที่ 2     ข่ม 1 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3 ยก 1* ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3
แถวที่ 3     ข่ม 1 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 1 ยก 3 ข่ม 5* ยก 3 ข่ม 3 ยก3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3
แถวที่ 4     ข่ม 1 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3* ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3 ยก3  ข่ม 3
แถวที่ 5     ข่ม 1 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 1* ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3
แถวที่ 6     ข่ม 1 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3 ยก 5* ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3
แถวที่ 7     ข่ม 1 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3* ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3
แถวที่ 8     ข่ม 1 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3 ยก 1* ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3












แถวที่ 9     ข่ม 1 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 5* ยก 3 ข่ม 3
ขั้นตอนที่ 10. ต่อ
แถวที่ 10     ข่ม 1 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3* ยก 3 ข่ม 3
แถวที่ 11     ข่ม 1 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 1* ยก 3 ข่ม 3
แถวที่ 12     ข่ม 1 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3 ยก 5* ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3
แถวที่ 13     ข่ม 1 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3* ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3
แถวที่ 14     ข่ม 1 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3 ยก 1* ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3
แถวที่ 15     ข่ม 1 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 5* ยก 3 ข่ม 3
แถวที่ 16     ข่ม 1 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 3* ยก 3 ข่ม 3
แถวที่ 17     ข่ม 1 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3 ข่ม 1* ยก 3 ข่ม 3
แถวที่ 18     ข่ม 1 ยก 3 ข่ม 3 ยก 5* ข่ม 3
แถวที่ 19     ข่ม 1 ยก 3 ข่ม 3 ยก 3* ข่ม 3
แถวที่ 20     ข่ม 1 ยก 3 ข่ม 3 ยก 1* ข่ม 3
แถวที่ 21     ข่ม 1 ยก 3 ข่ม 5* ยก 3
แถวที่ 22     ข่ม 1 ยก 3 ข่ม 3* ยก 3
แถวที่ 23     ข่ม 1 ยก 3 ข่ม 1* ยก 3
แถวที่ 24     ข่ม 1 ยก 5*
ขั้นตอนที่ 11.
เมื่อสานจนเส้นตอกเหลือด้านละเส้นให้เก็บปลายตอก โดยการสอดปลายตอกจากด้านซ้ายมาด้านขวา สอดปลายตอกตามลายสาน ปลายตอดด้านขวา สอดเก็บด้านซ้ายสอดปลายตอกตามลายสาน ดึงเส้นตอกให้แน่นเพื่อความแข็งแรงของพัด
ขั้นตอนที่ 12.
ใช้มีดปลายแหลมตัดเส้นตอกที่ไม่ต้องการออก โดยมือขวาจับมีดทาบที่ตอก มือซ้ายดึงเส้นตอกให้ขาด ควรกดมีดกับตอกให้แน่นก่อนดึงเส้นตอก
ภาพดำเนินงาน